Pháp Duyên Khởi: Trọng Điểm Triết Học Phật Giáo

PHÁP DUYÊN KHỞI: TRỌNG ĐIỂM TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO
Tác giả: David J. Kalupahana

D. J. KALUPAHANA, trưởng phân khoa triết học tại đại học Hawaii, đã thực hiện theo truyền thống của thầy ông ấy là K. N. Jayatilleke, một phương pháp diễn đạt, phân tích, và giải thích về giáo nghĩa Duyên Khởi trong triết học Phật giáo. Đặc biệt quan tâm đến giáo nghĩa Phật giáo sơ kỳ như được tìm thấy trong kinh tạng Pāli và A-hàm Hán tạng; và bằng cách làm việc với cả hai nguồn Pāli và Hán tạng Kalupahana đã mở rộng đáng kể nền tảng học thuật trong triết học Phật giáo sơ kỳ.

Kalupahana cho rằng trong Phật giáo sơ kỳ, một nhân được định nghĩa là “tổng hợp của nhiều yếu tố để đưa đến quả”- “quả” là toàn bộ vũ trụ cũng như một sự vật hoặc sự kiện cụ thể. Như với người Hy Lạp (đặc biệt là Aristotle), với họ, vấn đề về duyên khởi không phải là làm thế nào một vật (năng tác) tạo ra một vật khác, mà làm thế nào một vật có thể trở thành một vật khác khác biệt với chính nó, theo tư tưởng Phật giáo chúng ta có một sự quan tâm để giải thích cho ‘sự phát triển’, ‘tiến trình’, ‘sự thay đổi’ trong toàn bộ trải nghiệm của chúng ta. Đối với Phật giáo, pháp duyên khởi đồng thời là một vấn đề về siêu hình và cũng là nhận thức luận, và việc giải quyết nó trong những phạm trù này đưa đến nhiều cân nhắc về mặt đạo đức.

Trong những năm gần đây, sự quan tâm đến Phật giáo của Phương Tây chủ yếu hướng đến các truyền thống Đại thừa (Mahāyāna), phần lớn là hướng đến trường phái Trung Quán (Mādhyamika) của Long Thọ và Thiền (Zen). Giáo sư Kalapahana đáng được khen ngợi một cách nồng hậu vì hướng sự chú ý của chúng ta trở lại kho tàng triết học phong phú của các trường phái sơ kỳ, ở đó, cùng với những sự quan tâm tâm linh sâu sắc, chúng ta còn tìm thấy rất nhiều sự phân tích triết học sắc bén. Tác giả cũng cung cấp cho chúng ta một bối cảnh lịch sử toàn diện về Phật giáo “hiện tượng luận và làm sáng tỏ nhiều vấn đề phức tạp trong các trường phái gắn liền với cái được gọi là truyền thống Thượng toạ bộ (Theravāda) và sự phát triển của Đại thừa (Mahāyāna) sau này.

Một trong những phân tích thú vị nhất mà Kalapahana đưa ra có liên quan đến việc liệu rằng học thuyết “duyên khởi” hoặc pațiccasamuppāda (Skt. pratītyasamupāda), có hàm ý cho thuyết tất định hay không. Cách mà ông ấy xử lý vấn đề này cho thấy ông khéo léo từ chối chấp nhận bất kỳ giải thích nào về Phật giáo trái ngược với các bản kinh sơ kỳ nhằm mục đích thoả mãn những định kiến hay thiên kiến triết học của một người như thế nào.

Giáo sư Kalapahana phải đối mặt trực tiếp với nhiều khó khăn trong giáo nghĩa Phật giáo và trình bày sự phân tích một cách thiết thực, không vô nghĩa, đồng cảm nhưng không hối tiếc. Tác phẩm của ông có thể cân nhắc sâu sắc những mối quan tâm về triết học Phật giáo và đánh giá cao cho sự liên tưởng đặc biệt về nhiều nhà tư tưởng xuất chúng liên quan đến nó.

Trích Lời tựa