Văn học và y học: Bắt mạch nỗi đau ( Nguyễn Thùy Trang)

LỜI GIỚI THIỆU

Tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XXI tuy chưa hẳn là một giai đoạn mới kế tiếp so với trước đó kể từ mốc 1986, nhưng cũng đã có nhiều dấu hiệu của chủ nghĩa hậu hiện đại. Trước hết, văn học đi vào những chiều kích bên trong, sâu thẳm và/ hoặc của con người qua những nhân vật mắc bệnh tâm lí, tâm thần. Đó là do hậu quả của những chấn thương chiến tranh hay chấn thương xã hội thời hậu chiến. Tiểu thuyết giai đoạn này, vì thế, trở nên khó hiểu hơn, đòi hỏi độc giả phải có những mã đọc mới, có tính tương thích cao hơn.

Một trong những cách đọc đó là phương pháp liên ngành, mà trong trường hợp này như là một tất yếu. Bởi, tiểu thuyết thực tế, đối tượng của nghiên cứu, tự thân nó đã có tính liên ngành văn học – y học rồi. Tác giả công trình Văn học và y học: Bắt mạch nỗi đau, vì thế, đã đi đúng hướng. Tuy nhiên, ở bộ phận văn học không có tính liên ngành rõ rệt như trường hợp kể trên thì phương pháp liên ngành vẫn khả dụng vì thời hiện nay tri thức liên ngành là tri thức liên ngành. Cuốn sách của Nguyễn Thùy Trang có công, trước hết là xiển dương một cách tiếp cận hiện đại, mới mẻ, …

Nguyễn Thùy Trang đã sử dụng phương pháp phê bình phân tâm học, tâm bệnh học để tiếp cận những tiểu thuyết đầu thế kỉ XXI một cách tương đối nhuần nhuyễn. Đặc biệt là xử lí các trường hợp nhân vật là những người bị nhiễm tâm, loạn thần, rối nhiễu đa nhân cách… Nhưng, nếu chỉ bắt ra bệnh thì nhà nghiên cứu chỉ là một bác sĩ, hay người làm phân tâm học tài tử, còn nhà phê bình văn học cần phải bước thêm một bước nữa. Đó là xem xét cái khám phá tâm bệnh học của mình, đồng thời cũng là của nhà văn, đã ảnh hưởng như thế nào đến nghệ thuật viết, đến thế giới nghệ thuật của anh ta. Đây mới chính là đích đến của nhà phê bình văn học, đồng thời cũng là mục tiêu của lối tiếp cận liên ngành y – văn học.

Tuy nhiên, tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XXI, khi viết về tâm bệnh học còn hai phương diện chưa đề cập đến. Một là tính tập thể và tính thời đại của các bệnh về nhiễm tâm, loạn thần, tâm thần. Bệnh tâm thần rất dễ lây truyền trong/ vào đám đông. Từ đây tạo thành các cuộc “lên đồng tập thể”, các cuộc bạo loạn/ bạo hành tập thể ở vào những thời điểm có chuyển biến xã hội lớn, những đổi thay văn hóa đột ngột, những khoảng trống tâm lí đòi hỏi được khỏa lấp. Có thể nói đây là “bệnh xã hội“. Đồng thời, ở mỗi thời đại đều có một căn bệnh đặc trưng của nó, nên từ đầu thế kỉ XIX, ở phương Tây, người ta đã gọi đó là “bệnh thời đại“. Vậy nên không thể nói bệnh nhiễm tâm, loạn thần, chấn thương chiến tranh là bệnh thời đại của thế kỉ XX, XXI. Bởi, bệnh hoạn không chỉ là biến cố xảy ra vì riêng một cá nhân nào đó, mà bao giờ cũng bị khuất phục trước những áp lực của một thời đại. Các thời đại này với những cuộc chiến tranh, những cải cách bòng bột, những bạo loạn… chính là nguyên nhân gây bệnh. Phương diện thứ hai chưa đề cập đến các cách thức chữa trị các căn bệnh này. Vừa dựa vào y học, vừa dựa vào Phân tâm học và Thiền, nhất là Phân tâm học – Thiền. Bởi trên thế giới, Thiền và Phân tâm học đã gặp gỡ nhau để chữa trị căn bệnh thế kỉ này, giải phóng con người khỏi tình trạng vong thân. Còn ở Việt Nam thì cách chữa đó chưa có, nên sự thiếu vắng ở tiểu thuyết chưa hẳn đã là khuyết điểm; hơn nữa, thực tế xã hội Việt Nam chưa chưa có, hoặc đã có nhưng còn nằm trong vùng mù của ý thức.

Đích cuối cùng của văn học chính là con người với hai phạm trù trừu tượng như đối lập nhau là thân và tâm. Hướng nghiên cứu của Nguyễn Thùy Trang không chỉ dừng lại ở những trường hợp bệnh lí của thân hay tâm, mà quan trọng hơn là ở cả thân và tâm, đặc biệt là ở chỗ thân tâm là một. Đây là nỗi đau lớn nhất của con người, không chỉ với tư cách là một cá thể, mà còn với tư cách là một chúng loại, mà tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XXI đã đụng chạm tới. Và cũng nhờ đó mà tiểu thuyết đã có nhiều những thứ phép nghệ thuật mới, một cái nhìn nghệ thuật mới vào con người và cuộc sống xã hội.

Kết lại, cuốn sách Văn học và y học: Bắt mạch nỗi đau của nhà giáo, nhà nghiên cứu Nguyễn Thùy Trang là một tác phẩm nhiều gợi mở cho bạn đọc, đặc biệt là ở một hướng tiếp cận mới mẻ. Tôi rất hân hạnh được làm người đầu tiên trao nó vào tay bạn đọc.

ĐỖ LAI THÚY